Deficiti i profesorëve

Prishtinë, 17 Nëntor 2020

Në Kosovë ka mungesë të theksuar të stafit për nevoja të arsimit të lartë. Duke marrë parasysh numrin e lartë të institucioneve të arsimit të lartë, kuadri duket të jetë problemi më i madh. Kriteret e Agjencisë për Akreditim, kanë avancuar në kërkim të një kuadri më cilësor dhe adekuat për akreditimin e një programi. Megjithatë në terren nuk është vërejtur shtim i madh i kuadrit arsimor, atij me kualifikim superior gjë që ka bërë që kuadri aktual të kalojë nga një universitet, përkatësisht kolegj në tjetrin.

Mungesën e kuadrit Preportr, e ka trajtuar edhe te universitetet publike kurse një gjë e tillë e cila do të trajtohet në këtë hulumtim është problem i madh edhe i kolegjeve private.

Duke e parë mungesën e stafit në vend disa prej personave përgjegjës të kolegjeve i kanë thënë Preportr, se po mundohen të krijojnë stafin e tyre, kurse si alternativë thonë se po gjejnë profesorë në rajon dhe më gjerë për të mbuluar mungesat.

Shiko Gazetën #B-16

Preportr përveç mungesës së stafit në këtë hulumtim ka parë edhe lidhjet politike si dhe në sa vende punon stafi i disa prej kolegjeve private. Të dhënat tregojnë se ka një numër të madh të profesorëve të kolegjeve private që punojnë edhe në universitetet publike e sidomos në Universitetin e Prishtinës që në këtë rast po ashtu nuk arrin të mbulojë kërkesat e veta me staf të rregullt.

Është shikuar edhe për profesorët që vijnë nga jashtë shtetit, se a janë të rregullt edhe në universitetet e tyre edhe në Kosovë por nuk është gjetur ndonjë të dhënë për një gjë të tillë. Kujtojmë se kjo ka qenë një problem i madh në të kaluarën dhe Agjencia e Akreditimit të Kosovës, pati filluar t’i identifikojë ata.

Njohësit e fushës së arsimit mungesën e stafit e shohin si problemin më të madh edhe për faktin e numrit të madh të studentëve që frekuentojnë universitetet publike dhe kolegjet private.

Udhëheqësit e kolegjeve private ndërkaq e shohin si problem të madh akreditimin, i cili ka vënë rregull sidomos të puna e stafit, edhe pse Agjencia e Akreditimit të Kosovës, pas akreditimit në asnjë rast nuk monitoron kolegjet për të parë që stafi i paraqitur për akreditim të programeve është duke dhënë mësim në ato kolegje.

Kolegjet me mungesë stafi

Mungesa e stafit është problem shumë i madh për kolegjet. Shumë programe të këtyre kolegjeve nuk janë akredituar në mungesë të këtij stafi.

Kolegjet po i mbulojnë nevojat e tyre duke angazhuar staf edhe nga jashtë Kosovës, më së shumti nga vendet e rajonit. Kërkesa e AKA-së për këto raste është që mësimdhënësit e angazhuar nga vendet e tjera mos të jenë profesorë të rregullt në universitetet në vendet e tyre. Preportr ka shikuar të gjithë emrat që janë vendosur në ueb-faqet e kolegjeve për të parë nëse ndonjëri prej tyre është i punësuar si profesor i rregullt në ndonjërin prej universitetet e vendeve prej nga vijnë, por nuk ka gjetur ndonjë rast të tillë. Ndërsa ka të tillë që vijnë nga vendet tjera dhe që punojnë si të angazhuar në kolegje.

AKA në mandatin e kaluar kishe filluar t’i identifikojë profesorët që mbanin nga dy punë si profesorë të rregullt këtu në Kosovë dhe në vendet e rajonit. Puna e tyre ishte ndërprerë pasi Qeveria e Kosovës mori vendim për shkarkimin e bordit të këtij institucioni.

Në këtë mënyrë do t’i eliminojmë deklarimet e dyfishta dhe vendet e dyfishta të punës, që në të kaluarën ka pasur

Gazmend Luboteni, AKA

Përbërja e tashme e bordit, këtë çështje e ka adresuar në nivel të ministrive të arsimit në Shqipëri dhe Maqedoni  të Veriut dhe thonë se kanë marrë zotime që në rast se një profesor deklarohet nga kolegjet e Kosovës si i rregullt, ndërsa në të njëjtën kohë është në marrëdhënie të rregullt pune në këto vende ofrohen të dhëna për ta nga këto shtete.

“Në këtë mënyrë do t’i eliminojmë deklarimet e dyfishta dhe vendet e dyfishta të punës, që në të kaluarën ka pasur”, thotë Gazmend Luboteni Kryetari i Këshillit Shtetëror të Cilësisë (KShC)

Edhe brenda Kosovës sipas tij, kjo tashmë është rregulluar ligjërisht, duke shmangur kështu praktikën e mëhershme kur profesorët kanë mundur të punojnë si të rregullt në dy e më shumë institucione të arsimit të lartë.

Bekim Marmullaku, shef i zyrës për sigurimin e cilësisë në kolegjin Fama, thotë se tanimë nuk ka lëvizje të mëdha të stafit nga njëri universitet në tjetrin. Kjo në njëfarë mënyre paraqet problem të madh pasi në Kosovë ka mungesë të madhe të stafit akademik.

“Kosova ka mungesë shumë të madhe të profesorëve universitarë edhe në raport me kuotën numri i studentëve me një profesor sipas standardeve të Bashkimit Evropian është i vogël, edhe në raport me programet sidomos për disa programe deficitare nuk ka staf të mjaftueshëm”, thotë ai.

Vetëm sa për statistikë deri në vitin 1999, vetëm 5.6% e popullatës se Kosovës kane pasur të përfunduar fakultetin, pas vitit 1999 me hapjen e tregut edhe normal me qasjen në arsimin e lartë ky numër është rritur por prape është i vogël

Uran Rraci, Universum

Uran Rraci nga kolegji Universum, thotë se përgjatë viteve nuk është investuar shumë në krijimin e stafit, për këtë arsye sot ka mungesë të madhe me staf.

“Vetëm sa për statistikë deri në vitin 1999, vetëm 5.6% e popullatës se Kosovës kane pasur të përfunduar fakultetin, pas vitit 1999 me hapjen e tregut edhe normal me qasjen në arsimin e lartë ky numër është rritur por prape është i vogël. Imagjinoni sa ka qenë numri i atyre me master ose me nivelin e doktoratës”, thotë ai.

Nisur nga këto statistika sipas tij, kjo është sfide, për shkak se nuk ka kuadro te mjaftueshme për t’i përmbushur kërkesat të cilat janë në institucionet publike edhe në institucione private.

Kolegjet përpiqen të krijojnë stafin e tyre

Megjithëse stafi është problem i madh për të gjitha institucionet e arsimit të lartë në Kosovë, në kolegje thonë se po mundohen të krijojnë stafin e tyre. Duket se kjo nuk po realizohet me hapa të shpejtë, pasi në Agjencinë e Akreditimit të Kosovës, thonë se nuk e kanë vërejtur që kjo punë po merret seriozisht nga kolegjet private.

“Ne kemi vërejtur se kolegjet nuk investojnë në stafin e tyre. Ata një nga prioritetet duhet ta kenë që të kenë staf të tyre, të mos bazohen në stafin e jashtëm, qoftë nga UP-ja apo nga vendet e rajonit. Nëse ata investojnë në staf, kjo do të ndikojë edhe në cilësi”, thotë Luboteni.

Ndërkaq zyrtarë nga kolegjet thonë se duke e parë rrezikun që shumë programe në këto kolegje nuk do të akreditohen në mungesë të stafit kanë filluar të krijojnë stafin e tyre. Ata thonë se po u japin bursa studentëve të tyre që të kryejnë studime të doktoratës jashtë shtetit, kur dihet se vet kolegjet nuk mund të ofrojnë këtë nivel të shkollimit dhe Universiteti i Prishtinës ofron një numër të vogël doktoratash për të mbuluar të gjitha nevojat e universiteteve publike dhe kolegjeve private.

“Patjetër, ne veç kemi disa, mjaftueshëm ndoshta, ish-studentë të kolegjit Fama që sot janë mësimdhënës në Fama, dhe vazhdimisht përpiqemi që me kriteret që i kemi të definuara me rekrutu staf së pari brenda studentëve që i kemi në nivelet bachelor dhe master, domethënë prapë ka mjaftueshëm këtu”, thotë Marmullaku nga kolegji Fama.

Sidoqoftë sfida më e madhe sipas tij është mungesa e programeve të doktoratës brenda Kosovës. Marmullaku thotë se në mungesë të programeve të doktoratës brenda Kosovës, studentët po detyrohen të doktorojnë jashtë dhe në universitete të dyshimta.

“Për fat të keq ato diploma edhe po nostrifikohen këtu, ata njerëz po bëhen profesorë, po më duhet me thënë që Agjencia e Akreditimit vetëm letër po lyp, e dikush letër po ju dërgon, që nuk po përputhet me qëllimin e përbashkët që kemi ne dhe ata e që është ngritja e cilësisë”, thotë ai.

Uran  Rraci nga kolegji Universum thotë se ata kanë filluar të  investojnë në staf të menaxhmentit të mesëm apo junior.

“Këtë po e bëjmë duke ua financuar pjesërisht studimet ose duke u mundësuar fleksibilitet që edhe të përfundojnë studimet e doktoratës por edhe te punojnë për kolegjin Universum në mënyre që ata nesër të bëhen pjesë e stafit të rregullt me doktoratë”, thotë ai.

E veç që nuk mund të plotësojnë nevojën e tyre me staf është edhe një problem tjetër me të cilin përballen kolegjet. Atyre nuk u njihen avancimet akademike të stafit akademik.

“Kjo do me thënë se stafin tënd nuk ke të drejtë ta avancosh sepse në momentin që ti nuk mund ta avancosh ose nuk mund të ofrosh studimet e doktoratës një institucion jashtë teje bëhet më atraktiv për atë që dëshiron të ndjek zhvillimin e tij personal”, thotë Shemsedin Vehapi zv.rektor në kolegjin AAB

Në këtë rast sipas tij njerëzit orientohen drejt atyre institucioneve që i avancojnë ata, e në këtë rast penalizohen kolegjet.

Profesorët politikanë dhe me nga dy vende pune

Në mungesë të stafit shumica e profesorëve në Kosovë japin mësim në disa universitete publike, por edhe në kolegje private,  e po ashtu ata janë të angazhuar në jetën politike e publike duke mbajtur edhe pozita të rëndësishme, si ministra, zv. ministra, këshilltarë politikë etj. Duke u nisur prej këtij fakti, Preportr, ka shikuar të gjitha ueb-faqet e kolegjeve private dhe i ka marrë të gjitha listat me profesorë që kanë qenë të publikuara aty për të parë lidhjet politike të pronarëve, rektorëve dhe stafit me partitë politike.

Po ashtu është shikuar se në sa vende pune punojnë profesorët që gjenden në këto ueb-faqe. Duhet theksuar se të dhënat që gjenden në ueb-faqet e universiteteve publike dhe kolegjeve private, nuk përditësohen, kështu që mund të ketë profesorë që mund të kenë lëvizur- larguar nga universitetet publike po edhe nga ato private. Në listat e provimeve disa prej tyre kanë qenë të angazhuar në vitin akademik 2018-2019, por nuk dihet nëse kanë vazhduar edhe përgjatë këtij viti akademik.

Lista e profesorëve që punojnë në Universitetin e Prishtinës dhe janë të angazhuar në kolegje private

Edhe ky hulumtim si edhe hulumtimet e tjera të kësaj natyre që i ka bërë Preportr, na tregojnë se profesorët që punojnë në Universitetin e Prishtinës, punojnë ose janë bashkëpunëtorë edhe të kolegjeve private. Po ashtu ka raste që profesorë të UP-së që kanë dalë në pension tanimë japin mësim pa asnjë problem në kolegje private.

Preportr ka shikuar lidhjet politike të stafit menaxhues që punojnë në kolegjet private dhe kanë lidhje me partitë politike. Nga të dhënat e nxjerra rezulton se 15 prej tyre kanë lidhje me politiken: gjashtë nga LDK, pesë PDK, një VV dhe dy nga AAK.

Të dhënat e hulumtimit tregojnë se  39 ligjërues kanë marrëdhënie pune me kolegje private dhe ato publike apo ka raste kur një profesor jep mësim në dy kolegje private. Preportr ka gjetur se në katër raste profesorë që punojnë në universitetet e Maqedonisë së Veriut, japin mësim edhe në kolegjet private në Kosovë. Megjithëse nuk kanë marrëdhënie të rregullt pune në të dy institucionet, të dhënat tregojnë se në mungesë të profesorëve, ata lëvizin nga njëri institucion në tjetrin.

Shumica  e ligjëruesve që punojnë edhe në universitetet publike edhe në ato private janë të kolegjit AAB, kolegji më i madh në Kosovë. 20 prej atyre që janë kontrolluar punojnë në këtë kolegj dhe në universitetet publike.

I dyti për nga numri i madh i atyre që punojnë edhe në publik edhe në privat është kolegji Biznesi me gjithsej 9, UBT me 2, në Globus 3, Universum 2, ISPE një, Dardania 2.

Të dhënat për ligjëruesit që punojnë janë marrë në ueb-faqet e këtyre kolegjeve. Shumica e kolegjeve i kanë publike listat e profesorëve, por të disa prej tyre figuron një numër shumë i vogël i tyre.

Mungesa e stafit problem i madh

Ekspertë të arsimit vlerësojnë se mungesa e stafit në kolegjet private është aq i madh sa edhe cilësia e këtij stafi. Dukagjin Pupovci ekspert i arsimit duke folur për kuadrin në kolegjet private por edhe ato publike të arsimit të lartë, thotë se stafi akademik është boshti kurrizor dhe identiteti i secilit institucion të arsimit të lartë, si dhe faktori kyç që përcakton reputacionin e institucionit. Asnjë program i studimeve sipas tij nuk mund të akreditohet as të mbahet pa një numër minimal të stafit akademik të kualifikuar dhe kjo është e keqja më e vogël që mund të ndodhë.

“Nëse nuk ka staf të kualifikuar programi i studimeve nuk duhet të ekzistojë dhe kjo vlen si për sektorin privat, ashtu edhe atë publik. Edhe ashtu, kemi mjaft programe të studimeve që janë të ngjashme me njëri-tjetrin. Për fat të keq, gjatë procesit të akreditimit stafi akademik shihet vetëm si numër, pa u lëshuar në analiza më të hollësishme të kualifikimeve profesionale, përveç atyre formale”, thotë ai.

Pupovci identifikon një numër faktorësh pse niveli i arsimit të lartë ka mungesa të stafit. Kjo vjen sipas tij sepse Kosova ka një numër shumë të madh të institucioneve të arsimit të lartë dhe programeve të studimit, prandaj sigurimi i stafit akademik të kualifikuar paraqet një sfidë.

Nëse nuk ka staf të kualifikuar programi i studimeve nuk duhet të ekzistojë dhe kjo vlen si për sektorin privat, ashtu edhe atë publik

Dukagjin Pupovci, ekspert i arsimit

Sa i përket shtimit të numrit të programeve të doktoratës, ai mendon se ato nuk mund të shtohen përderisa nuk ka forma të organizuara të punës kërkimore-shkencore, siç është rasti me Universitetin e Prishtinës.

“Përkundrazi, duhet të insistohet që për secilin program të doktoratës të ekzistojë të paktën një program kërkimor në nivelin institucional, ku doktorantët e ardhshëm do të mund t’i bëjnë hulumtimet e tyre, e jo t’i financojnë nga xhepi i tyre pa asnjë mbikëqyrje të profesorëve”, thotë ai.

Me siguri se Kosovës i nevojiten më shumë doktorë të shkencave, jo vetëm për t’i mbajtur universitetet e kolegjet, por edhe në segmente të tjera të sektorit publik dhe privat, por kjo sipas Pupovcit nuk do të thotë se tani duhet të hapen programe të doktoratës aty ku nuk ka kushte elementare për të prodhuar cilësi.

Sipas regjistrimit të vitit 2011, Kosova ka pasur rreth 1,400 doktorë të shkencave, gjë që as për së afërmi, nuk i plotëson nevojat për staf të arsimit të lartë po edhe të institucioneve të tjera publike dhe private. Në ndërkohë disa prej tyre mund të kenë dalë në pension, por edhe janë shtuar

“Vitin tjetër do ta kuptojmë nga regjistrimi sa ka arritur ky numër – ka gjasa të jetë dyfishuar, pasi janë shtuar mundësitë për përfundimin e studimeve të doktoratës, ndonjëherë edhe si rezultat i uljes së kriterit. Me këtë dua të them se numrat nuk sjellin medoemos edhe cilësi”, thotë Pupovci.

Këtu sipas tij,  ka rol Agjencia e Akreditimit e cila nuk duhet të mjaftohet vetëm me sigurimin e numrit minimal të stafit akademik të kualifikuar për çdo program, por duhet të vlerësojë edhe cilësinë e stafit. Kjo do të ishte një garanci për cilësinë e ofertës së arsimit të lartë në Kosovë.

Në anën tjetër kolegjet sipas tij nuk bëjnë përpjekje për të krijuar stafin e tyre sepse ato funksionojnë si biznese dhe e marrin të gatshëm stafin tanimë të kualifikuar.

“Kolegjet në Kosovë janë biznese dhe synojnë të punësojnë staf tanimë të kualifikuar, ndërsa opsioni më pak i preferuar është mbështetja e stafit të ri për të mbaruar studimet e doktoratës”, shton ai.

Disa prej këtyre kolegjeve sipas tij kanë zgjedhur të sjellin staf nga vendet tjera të rajonit dhe kjo është në rregull përderisa ata njerëz janë të kualifikuar dhe i përkushtohen punës së re. Megjithatë  sipas Pupovcit, ka pasur raste kur janë sjellë njerëz, të cilët, faktikisht, vazhdojnë të punojnë në vendet e veta, ndërsa këtu ju figuron emri vetëm sa për ta kaluar procesin e akredimit.

“Kjo paraqet mashtrim dhe nuk duhet të tolerohet”, vazhdon ai.